Pages Menu
Categories Menu
Powikłania cukrzycy – można im zapobiec

Powikłania cukrzycy – można im zapobiec

Poważne powikłania cukrzycy mogą wystąpić w każdym jej typie, dlatego już od początku zdiagnozowania choroby ważne jest nie tylko jej leczenie, ale również kontrolowanie, czy nie pojawiają się powikłania.

W cukrzycy typu 1 dużym problemem jest to, że często towarzyszą jej inne schorzenia, jak choroby tarczycy, zwłaszcza autoimmunologiczne (np. Hashimoto, Gravesa-Basedova), kory nadnerczy (choroba Adisona), celiakia, niedokrwistość z niedoboru witaminy B12. Mogą one pogorszyć przebieg cukrzycy typu 1, dlatego muszą być równolegle leczone. Coraz większym problemem u osób z cukrzycą typu 1 są zaburzenia odżywiania (o charakterze bulimii lub anoreksji), a także występowanie otyłości, a co za tym idzie – pojawienie się insulinooporności (więcej w rozdziale: Najlepsze metody leczenia).

Cukrzyca typu 2 może nie dawać żadnych charakterystycznych objawów, nie „boli” i często długie lata nie zostaje rozpoznana. W tym czasie, choć chory o tym nie wie, niszczy organizm. W momencie rozpoznania cukrzycy typu 2 prawie połowa osób ma już powikłania, często poważne. Ich stopień i nasilenie w dużej mierze zależy od tego, jak późno od zachorowania cukrzyca została rozpoznana.

Powikłania cukrzycy to:

  1. makroangiopatia (zmiany w dużych i średnich naczyniach krwionośnych), np. choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, miażdżyca tętnic kończyn dolnych;
  2. mikroangiopatia (zmiany w małych naczyniach krwionośnych), np. retinopatia, nefropatia, neuropatia. Dochodzi do zwężenia ściany małych naczyń krwionośnych oczu i nerek, a także do upośledzenia ukrwienia neuronów, co powoduje ich niedotlenienie i uszkodzenie funkcji.
  3. zmiany skórne;
  4. powikłania ze strony układu kostno-stawowego.

Powikłania cukrzycy są bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia. Można jednak skutecznie zapobiegać ich rozwijaniu się. Najważniejsze jest dobre kontrolowanie poziomu glukozy we krwi, właściwa dieta, aktywność fizyczna, leczenie farmakologiczne.

Ważne badania tuż po diagnozie

Po rozpoznaniu cukrzycy ważne jest wykonanie badań, które stwierdzą, czy występują powikłania cukrzycy lub czynniki ryzyka ich pojawiania się. Warto wykonać:

  • pomiar ciśnienia tętniczego,
  • badanie ogólne moczu,
  • kreatynina, mocznik, klirens kreatyniny, stężenie albuminy w moczu,
  • badadnie stężenia HbA1c (hemoglobiny glikolowanej),
  • badanie cholesterolu (całkowity, HDL, LDL),
  • EKG,
  • badanie dna oka.

Miażdżyca, udar mózgu i choroby serca

Choroba niedokrwienna serca jest główną przyczyną śmierci u chorych na cukrzycę. Cukrzyca uszkadza naczynia krwionośne, dlatego osoby na nią chorujące są bardziej od innych narażone na miażdżycę, zawał i inne choroby serca. Ryzyko zgonu z powodu choroby sercowo-naczyniowej jest ok. 4 razy większe u chorego na cukrzycę. Nieleczona (lub źle leczona) cukrzyca może prowadzić też do choroby niedokrwiennej naczyń mózgowych, udaru mózgu.

Uwaga: To, że chorujesz na cukrzycę, nie oznacza, że zachorujesz na serce. Musisz jednak kontrolować cukrzycę i dbać o zdrowy styl życia.

Jak ustrzec się przed chorobą serca. Ważne przykazania

  1. Unikaj stresu.
  2. Dbaj o aktywność fizyczną (jest obowiązkowa, ale jeśli do tej pory twój tryb życia był mało aktywny, porozmawiaj z lekarzem, jakie ćwiczenia wykonywać).
  3. Codziennie skontroluj ciśnienie i dbaj o jego utrzymywanie poniżej 140/90 mmHg (najlepiej: 120/80).
  4. Zdrowo się odżywiaj (5 posiłków dziennie; unikaj tłuszczów zwierzęcych i cukru).
  5. Nie pal papierosów.
  6. Postaraj się schudnąć.
  7. Obniż poziomu cholesterolu. Najlepiej, gdy poziom cholesterolu całkowitego wynosi < 175 mg/dl, LDL < 100 mg/dl, HDL u mężczyzn >40 mg/dl, u kobiet >50 mg/dl, stężenie trójglicerydów < 150 mg/dl.
  8. Zgłaszaj się na wyznaczone kontrole do lekarza.
  9. Przyjmuj zalecane leki. Jeśli źle się po nich czujesz, porozmawiaj na ten temat z lekarzem.

Czy wiesz, że…

Z badań przeprowadzanych w USA wynika, że zaledwie 12 proc. chorych na cukrzycę typu 2 stosuje się do zaleceń lekarza, to znaczy prowadzi taki styl życia (odżywianie, aktywność fizyczna, leki), by zmniejszyć ryzyko najbardziej groźnych powikłań cukrzycy, jak zawał serca i udar mózgu.

Retinopatia cukrzycowa

Uszkodzenie narządu wzroku pojawia się aż u 60-70 proc. osób z cukrzycą. Najczęściej dochodzi do zmian w siatkówce oka. Zmiany są widoczne na dnie oka u wielu chorych już w pierwszym roku trwania cukrzycy (gdyby co roku odwiedzać okulistę, cukrzyca mogłaby być zdiagnozowana dużo wcześniej!). Uwaga: w wyniku cukrzycy można stracić wzrok!

Retinopatia to uszkodzenie siatkówki oka. Siatkówka jest zaopatrywana w krew i składniki odżywcze przez drobne naczynia krwionośne, które często zostają uszkodzone w przebiegu cukrzycy (najprawdopodobniej powodem jest wbudowywanie się glukozy i innych cukrów w ścianę naczyń, w wyniku czego stają się one coraz słabsze). Tworzą się małe pęcherzyki i mikrotętniaki, które z czasem pękają i pojawiają się niewielkie krwawe wylewy. Tworzą się również nowe naczynia krwionośne, bardzo delikatne, które jeszcze łatwiej ulegają uszkodzeniu i krwawieniom. W efekcie tych zmian siatkówka staje się niedożywiona i niedotleniona. Źle odbiera światło z otoczenia i nieprawidłowo przekazuje obrazy do mózgu.

Osoby chorujące od lat na cukrzycę, jeśli nie jest ona dobrze kontrolowana, są też w większym stopniu narażone na jaskrę i zaćmę. Koniecznie chodź co roku na kontrolę u okulisty!

Badania u okulisty:

* Pierwsze badanie w cukrzycy typu 1: najlepiej jak najszybciej po zdiagnozowaniu cukrzycy (szczególnie u dzieci, które zachorowały w okresie pokwitania); w cukrzycy typu 2 jak najszybciej po zdiagnozowaniu.

* Badania kontrolne bez retinopatii: raz w roku, w przypadku pojawienia się retinopatii – zgodnie z zaleceniami okulisty; u kobiet w ciąży chorych na cukrzycę: raz w miesiącu podczas ciąży i połogu; u osób z niewyrównaną cukrzycą i nadciśnieniem lub białkomoczem – co 3-4 miesiące.

Uszkodzenie nerek (nefropatia)

Powikłaniem cukrzycy może być uszkodzenie nerek. Ulegają uszkodzeniu kłębuszki nerkowe, odpowiedzialne za filtrowanie krwi i usuwanie zbędnych produktów przemiany materii z organizmu.

Cukrzycowa choroba nerek występuje u 20-40 proc. chorych. Możesz nie wiedzieć, że ją masz: początkowo przebiega bez żadnych objawów lub są one bardzo skąpe i mało charakterystyczne. Ryzyko chorób nerek wzrasta z czasem trwania cukrzycy.

Co najmniej raz w roku wykonuj:

  • badanie ogóle moczu (trzeba sprawdzić, czy nie pojawia się w nim białko; białkomocz potwierdza uszkodzenie nerek);
  • badanie moczu z oznaczeniem stężenia albuminy;
  • oznaczenie kreatyniny w surowicy krwi wraz z wyliczeniem przesączania kłębuszkowego (eGFR), czyli parametru oceniającego zdolność nerek do filtracji.

Do uszkodzenia nerek dochodzi bardzo szybko, gdy cukrzycy towarzyszy nadciśnienie tętnicze.

 

Jeśli masz cukrzycę i nadciśnienie

Cukrzyca i nadciśnienie często występują razem. Podobnie jak cukrzyca, również wysokie ciśnienie uszkadza nerki. Upośledzenie czynności nerek prowadzi stopniowo do ich niewydolności. W efekcie może pojawić się tzw. schyłkowa niewydolność nerek, która wymaga leczenia dializami, a nawet transplantacją.

  • Mierz ciśnienie. Powinno być poniżej 140/90 mmHg (idealnie: 120/80 mmHg).
  • Nie pal papierosów i nie przebywaj w pomieszczeniach, gdzie palą inni (nikotyna zwęża naczynka krwionośne, ciśnienie tętnicze krwi się  podnosi).
  • Nie dosalaj potraw. Wystarczy ta ilość soli, jaka i tak została dodana do produktów spożywczych (pieczywa, serów, wędlin).
  • Jedz dużo produktów zbożowych, warzyw i owoców (obniżają ciśnienie krwi).

Neuropatia cukrzycowa

To zespół powikłań dotyczących układu nerwowego. Podwyższenie poziomu glukozy we krwi powoduje uszkodzenie nerwów, co sprawia, że przewodzenie bodźców nerwowych staje się znacznie wolniejsze. Efektem jest pojawienie się mrowienia stóp i rąk, a następnie zmniejszenie wrażliwości na dotyk, ból, temperaturę. Neuropatia może dotyczyć różnych części układu nerwowego.

  • Neuropatia motoryczna (ruchowa). To uszkodzenie nerwów przewodzących impulsy z mózgu do mięśni. Powoduje zanik drobnych mięśni w dłoniach i stopach. W efekcie zaburzeń palce stóp robią się młoteczkowate i zaczynają na siebie zachodzić. Zmniejsza się też siła rąk i nóg.
  • Neuropatia czuciowa. To uszkodzenie nerwów czuciowych, które odbierają takie wrażenia, jak ból, dotyk, ciepło. Powoduje to, że chory przestaje odczuwać jakiekolwiek wrażenia. Neuropatia czuciowa najczęściej dotyczy stóp (zobacz dalej: stopa cukrzycowa).
  • Neuropatia autonomiczna. Dotyka nerwów, które działają niezależnie od woli. Może powodować zaburzenia kontroli akcji serca, nocne biegunki, pogorszenie trawienia, wymioty, bóle pod żebrami, zaparcia.

Czy zaburzenia erekcji u mężczyzn mogą być spowodowane cukrzycą?

Mężczyźni chorujący na cukrzycę miewają kłopoty z erekcją. Po to, by wystąpiła, niezbędny jest dobry dopływ krwi poprzez tętnice do penisa oraz prawidłowe ukrwienie nerwów. W cukrzycy często dochodzi do uszkodzenia (zwężenia, a nawet niedrożności) naczyń krwionośnych doprowadzających krew do penisa, co powoduje zaburzenia erekcji. Nie wystąpi ona również, jeśli uszkodzeniu ulegną nerwy przewodzące informacje do ośrodka erekcji, który znajduje się w rdzeniu kręgowym. Cukrzyca uszkadza też unerwienie regulujace pracę zastawek zatrzymujących krew, która wypełnia ciała jamiste prącia podczas wzwodu. To jest powodem kłopotów z utrzymaniem erekcji.

Zaburzenia erekcji mogą być jednak spowodowane różnymi przyczynami, dlatego w przypadku ich występowania najlepiej porozmawiać z lekarzem.

Cukrzyca może mieć wpływ na seksualność kobiet.

Spadek libido, problemy z osiągnięciem orgazmu, wilgotnością sfer intymnych, podnieceniem seksualnym oraz ból podczas stosunku – na takie problemy skarżyła się ½ kobiet chorych na cukrzycę typu 1 przebadanych w Belgii. Szczególnie często tego typu problemy pojawiały się w połączeniu z depresją.

Z powodu cukrzycy może dojść do zaburzeń unerwienia lub ukrwienia narządów płciowych – jednej z przyczyn problemów. W leczeniu najważniejsze jest wyrównanie poziomu cukru we krwi.

Zespół stopy cukrzycowej

Większość chorych na cukrzycę lekceważy zmiany, które pojawiają się na stopach. Tymczasem zaniedbanie ich leczenia może skończyć się amputacją, a nawet być przyczyną zgonu.

U ok. 8-15 proc. chorych z cukrzycą rozwija się tzw. zespół stopy cukrzycowej – dochodzi do zmian naczyniowych, których wynikiem jest zmniejszenie dostawy krwi przez duże pnie  tętnicze (miażdżyca tętnic kończyn dolnych) oraz przez małe naczynia krwionośne, co upośledza funkcje nerwów (neuropatia).  Neuropatia powoduje słabsze odczuwanie różnic temperatury, czucia bólu czy wibracji. Chory nie zauważa, że ma niewygodne buty, ani że uciskają go skarpetki. Może też nie zauważyć przypadkowych zadraśnięć i skaleczeń. Zdarza się, że nie czuje, że skaleczył się szkłem, a nawet, że nastąpił na gwóźdź.

Skóra na stopach staje się sucha, często łuszczy się, pęka, traci elastyczność i nie jest chroniona przez naturalną warstwę lipidową. Zwiększa się również skłonność do tworzenia się modzeli.

Odrębną postacią stopy cukrzycowej jest tzw. neuroartropatia (zwana też stopą lub stawem Charcota). Charakteryzuje się przewlekłą, postępującą destrukcją elementów układu kostno-stawowego stopy. Ciągłość skóry jest zachowana, nie pojawiają się rany ani owrzodzenia, natomiast dochodzi do rozpadu kości stopy. Noga staje się zdeformowana, obrzęknięta, nie boli. Często chory jest leczony z innych powodów, np. ma podejrzewaną gruźlicę kości, patologiczne złamania.

U chorych na cukrzycę ważna jest codzienna pielęgnacja stóp (zobacz ramka: Jak dbać o stopy). Jeśli dojdzie do poważnego zakażenia, konieczna jest wizyta u lekarza (najlepiej w poradni stopy cukrzycowej). Zwykle trzeba podać antybiotyk, często też konieczne są zabiegi chirurgiczne (drenaż, nacinanie, usuwanie martwych tkanek). Leczenie zakażenia może trwać nawet kilka miesięcy. Jeśli okaże się nieskuteczne, bywa konieczna amputacja kończyny. Jednak aż w 85 proc. u chorych na cukrzycę amputacji można zapobiec, odpowiednio dbając o stopy i wcześnie lecząc pojawiające się zakażenia.

Jak dbać o stopy

  • Chodź w wygodnych butach: skórzane, przewiewne, na twardej podeszwie, ze stabilnym obcasem, większe o 1-2 numery. Źle dopasowane buty powodują powstawanie pęcherzy. Nie chodź w butach na wysokim obcasie.
  • Buty powinny mieć specjalne wkładki – nie ortopedyczne, tylko terapeutyczne – miękkie i samorozprężalne: po uciśnięciu wkładka powinna wrócić do dawnego kształtu.
  • Zanim założysz buty, zawsze sprawdź, czy wewnątrz nie ma drobnych kamyczków, piasku, odstających twardych szwów czy też zagiętych wkładek, które mogłyby powodować mikrourazy i ranki.
  • Skarpetki powinny być bawełniane. Zmieniaj je codziennie. Zwróć uwagę, by nie miały uciskającego ściągacza. Nie zakładaj bezpośrednio na stopę wełnianych skarpetek (mogą podrażniać skórę).
  • Nie chodź boso, nawet po domu. Zaburzenia czucia bólu i temperatury mogą spowodować łatwe kaleczenie się i tworzenie ran. Nie ogrzewaj nóg na kaloryferze, przy piecyku czy termoforem. Zaburzenia czucia mogą w takich sytuacjach doprowadzić do powstania oparzeń.
  • Myj stopy codziennie, używając delikatnego mydła (może być dziecięce). Nie myj stóp dłużej niż 5 minut, gdyż wysusza to skórę, co może prowadzić do jej pękania. Moczenie stóp jest zakazane!
  • Po umyciu ostrożnie usuwaj zrogowaciały naskórek tarką do stóp lub pumeksem (nie używaj chemicznych środków na odciski ani nie próbuj ich usuwać ostrymi narzędziami).
  • Po umyciu posmaruj stopy nawilżającym lub tłustym kremem.
  • Oglądaj codziennie stopy pod kątem występowania odcisków, zakażeń, zadrapań lub pęcherzy. Jeśli zauważysz zmiany, poradź się lekarza. Nie usuwaj samodzielnie zrogowaceń i modzeli.
  • Paznokcie obcinaj prosto, równo, bez zaokrąglenia na brzegach. Boki możesz wyrównać pilnikiem. Najlepiej obcinaj paznokcie po umyciu stóp (są wtedy miękkie). Jeśli czynność ta sprawia Ci trudność, poproś kogoś o pomoc. Pamiętaj, aby obcinać paznokcie z zachowaniem zasad aseptyki. Ważne, by wcześniej dokładnie umyć ręce i używać czystych i wysuszonych przyrządów.
  • Nie stosuj plastrów bezpośrednio na skórę oraz bandaży uciskowych.
  • Jeśli zauważysz rankę, od razu ją zdezynfekuj łagodnym środkiem odkażającym i zabezpiecz jałowym gazikiem. Jeśli po 2-3 dniach nie rozpocznie się proces gojenia rany, idź do lekarza.
  • Jeżeli zauważysz modzel, zgłoś się do lekarza lub pielęgniarki. Nie stosuj maści na odciski.
  • Jeśli zauważysz na stopie owrzodzenie lub oznaki zakażenia, jak najszybciej idź do lekarza.

W Polsce przerowadza się rocznie 14 tys. amputacji z powodu cukrzycy

Komentarz dr n. med. Beaty Mrozikiewicz-Rakowskiej, Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii WUM  

Co 15 sekund jedna osoba na świecie traci kończynę dolną z powodu cukrzycy. Jeszcze do niedawna mówiliśmy, że co 30 sekund, ale ostatnie pięć lat przyniosło podwojenie tej liczby.

W Polsce przeprowadza się rocznie 14 tys. amputacji z powodu cukrzycy, średnio – 38 dziennie. Prawdopodobnie 30 z nich można by zapobiec. Liczba przeprowadzonych amputacji jest w Polsce jedną z najwyższych w Europie: 8 rocznie na 100 tys. mieszkańców. Dla porównania: w Danii są to 2 operacje rocznie na 100 tys. mieszkańców, w Hiszpanii i Holandii – 1.

Amputacja ratuje życie, ale nie leczy choroby i jej powikłań. 30 proc. osób po amputacji umiera w ciągu roku z powodu cukrzycy i jej powikłań, 50 proc. – w ciągu 3 lat, a 70 proc. w ciągu 5 lat. Wskaźnik śmiertelności po 5 latach po amputacji kończyn dolnych jest wyższy niż w przypadku większości nowotworów złośliwych! Świadczy to niestety o tym, że cukrzyca jest źle leczona.

Do poradni stopy cukrzycowej, w której pracuję, nierzadko przychodzą osoby w wieku 30-40 lat, już z ogromnymi zmianami skórnymi, bardzo zaniedbanymi. Większość owrzodzeń jesteśmy w stanie wyleczyć, pod warunkiem, że zostaną wcześnie rozpoznane. Jeżeli owrzodzenie jest rozpoznane na bardzo późnym etapie, czyli wtedy, gdy już doszło do infekcji tkanek głębokich, zdarza się, że infekcja rozprzestrzenia się do odległych tkanek, dochodzi do posocznicy i śmierci.

Niestety, wielu chorych nie dba prawidłowo o stopy. Zdarza się też, że do powikłań dochodzi jeszcze zanim cukrzyca zostanie rozpoznana. Często jednym z jej pierwszych objawów jest właśnie suchość skóry i pękanie skóry na piętach – to efekt powikłania, które nazywamy neuropatią autonomiczną, jakie często towarzyszy cukrzycy. W Polsce funkcjonuje tylko 7 wysoko specjalistycznych poradni stopy cukrzycowej. To kropla w morzu potrzeb.

Leczenie poważnego owrzodzenia cukrzycowego trwa średnio 6-8 miesięcy. Leczeniem cukrzycy powinien zajmować się wielodyscyplinarny zespół, w którym znajdzie się diabetolog, dietetyk, psycholog, pielęgniarka edukacyjna, która nie tylko przekazuje wiedzę na temat cukrzycy, ale jest także wsparciem dla pacjenta. Chory powinien być także pod opieką chirurga naczyniowego, kardiologa, nefrologa i neurologa. Z badań wynika, że jeśli chorzy leczą się w takich wielodyscyplinarnych zespołach, powoduje to zmniejszenie liczby amputacji nawet o 80 proc.

4.6/5 - (45 votes)